عوامل عزت و ذلت از منظر قرآن ـ جلسه دوازدهم

«هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة»

چه اموری موجب عزت و چه اموری موجب ذلّت است؟

تبعیت ناصحیح، عامل ذلت

سوره مبارکه بقره، ۱۶۷ و ۱۶۶

آیه ۱۶۶: «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُواْ وَرَأَوُاْ الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الأَسْبَابُ »

«آنگاه كه پيشوايان از پيروان بيزارى جويند و عذاب را مشاهده كنند و ميانشان پيوندها بريده گردد»

آیه۱۶۷: «وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُواْ لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّؤُواْ مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُم بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ »

«و پيروان مى‏‌گويند كاش براى ما بازگشتى بود تا همان گونه كه [آنان] از ما بيزارى جستند [ما نيز] از آنان بيزارى مى‏‌جستيم اين گونه خداوند كارهايشان را كه بر آنان مايه حسرتهاست به ايشان مى‏‌نماياند و از آتش بيرون ‏آمدنى نيستند»

• تبعیت‌های صحیح و ناصحیح در این دنیا آثار مثبت و منفی خود را برجای می‌گذارد و فرد را عزیز یا ذلیل می‌کند.
• یکی از عوامل ذلت، تبیعت‌های ناصحیح است. قرآن از تبعیت دسته‌ای سخن می‌گوید که در قیامت تابع (تبعیت کننده) از متبوع (تبعیت شونده) اعلام برائت و بیزاری می‌کند. این افراد از آتش خارج نمی‌شوند و علی‌الدوام تمام موجودی‌شان از بین می‌رود.
• در تبعیت‌های ناصحیح در حقیقت از ابتدا پیوستی ایجاد نشده بلکه گسست و شکاف بین تابع و متبوع بوده است به همین جهت در شرایط خاص تابع و متبوع از هم اعلام برائت می‌کنند.
• تبعیتی نافع است که متبوع قادر به اقدامی مفید برای تابع باشد.
• قرآن در بیان مصادیق تبعیت های ناصحیح و اعلام برائت آنان از یکدیگر می‌فرماید:

«الْأَخِلاَّءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقين‏»[۱]

«دوستان صمیمی در روز قیامت بعضی شان با یکدیگر دشمن هستند مگر متقین.»

و یا در جایی دیگر می فرماید :

«حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْني‏ وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرين‏»[۲]

«زمانی که نزد ما می‌آید می‌گوید ای کاش بین من و تو فاصله بین مشرق و مغرب بود»

تعصبات نادرست، عامل ذلت

سوره مبارکه بقره، آیه۱۷۰ و ۱۷۱

آیه ۱۷۰:«وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ» 

«و چون به آنان گفته شود از آنچه خدا نازل كرده است پيروى كنيد مى‏‌گويند نه بلكه از چيزى كه پدران خود را بر آن يافته‏ايم پيروى مى‌‏كنيم آيا هر چند پدرانشان چيزى را درك نمى‏‌كرده و به راه صواب نمى‌‏رفته‌‏اند [باز هم در خور پيروى هستند] »

آیه ۱۷۱: «وَمَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُواْ كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِمَا لاَ يَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ »

«و مثل [دعوت‏‌كننده] كافران چون مثل كسى است كه حيوانى را كه جز صدا و ندايى [مبهم چيزى] نمى‏شنود بانگ مى‏‌زند [آرى] كرند لالند كورند [و] درنمى‏‌يابند  »

• قرآن از گروهی سخن می‌گوید که هر زمان حقی به آنان ارائه می شود به دلیل تعصبات نادرست یک پاسخ دارند: «نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا »؛«ما از آنچه پدران‌مان را بر آن یافته‌ای تبعیت می‌کنیم»، قرآن می‌فرماید حتی اگر پدران آنان بیراهه رفته باشند و تعقل نداشته باشند باز هم قابل تبعیتند؟!
• با دیدن جهالت افراد باید به اشتباه خود پی ببریم و آن جهالت را در زندگی‌مان جاری نکنیم.

کتمان حق برای منافع شخصی، عامل ذلت

سوره مبارکه بقره، آیه۱۷۴

«إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَلاَ يُكَلِّمُهُمُ اللّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلاَ يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ »

«كسانى كه آنچه را خداوند از كتاب نازل كرده پنهان مى‌‏دارند و بدان بهاى ناچيزى به دست مى‏آورند آنان جز آتش در شكمهاى خويش فرو نبرند و خدا روز قيامت با ايشان سخن نخواهد گفت و پاكشان نخواهد كرد و عذابى دردناك خواهند داشت »

• یکی از عوامل ذلت کتمان حق به دلیل نفع شخصی است. این امر سبب می شود فرد از رشد الهی بی بهره بماند و تحت نفوذ شیطان قرار گیرد و حقیقت را انکار کند.
• حقیقت شناسان قوه ادراک و اظهار حق را دارند و آن را اظهار می کنند.

داستان در ارتباط با یهود و نصاری است که در کتاب‌شان نام پیامبر آمده بود ولی عالمان شان به دلیل نفعی دنیوی آن را کتمان کردند درحالی‌که کل دنیا در برابر آخرت متاعی ناچیز است.

تاریخ جلسه : ۹۷/۶/۳۰ ـ جلسه ۱۲

«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»

[۱]  سوره مبارکه زخرف،آیه۶۷

[۲]  سوره مبارکه زخرف ، آیه۳۸